مروری بر عملکرد قوه قضائیه و شرح وظایف آن در جمهوری اسلامی ایران

گروه اجتماعی - « حتی مسئولیت قضیه قضا از همه مسئولیت هایی كه در یك كشور هست بالاتر است برای این كه قاضیان متصدی اموری هستند كه جان مردم ، مال مردم ، نوامیس مردم در گرو كارهای آنها و قضاوت آنهاست ." والقاضی علی شفیر جهنم " باید توجه كنند كه خدای نخواسته جانی به واسطه فتوای آنها و در قضاوت آنها بدون مجوز شرعی از بین نرود ، مالی ، حیثیتی ، آبرویی از بین نرود كه بسیار اهمیت دارد این مطلب.» امام خمینی (ره)

به گزارش بولتن نیوز، قوه قضائیه ایران، قوه‌ای است مستقل که پشتیبان حقوق فردی و اجتماعی و مسول تحقق بخشیدن به عدالت در جمهوری اسلامی ایران را بر عهده‌ دارد.

رئیس قوه قضائیه توسط رهبر معظم انقلاب و به مدت ۵ سال منصوب می‌شود که باید مجتهد عادل و آگاه به امور قضایی و مدیر و مدبر باشد. ریاست قوه قضائیه را در حال حاضر صادق لاریجانی بر عهده دارد.

از جمله وظایف قوه قضائیه عبارت است از رسیدگی و صدور حکم در مورد تظلمات، تعدیات، شکایات، حل و فصل دعاوی و رفع خصومات و اخذ تصمیم و اقدام لازم در آن قسمت از امور حسبیه که قانون معین می‌کند.

احیای حقوق عامه و گسترش عدل و آزادی‌های مشروع، نظارت بر حسن اجرای قوانین، کشف جرم و تعقیب و مجازات و تعزیر مجرمین و اجرای حدود و مقررات مدون جزایی اسلام و اقدام مناسب برای پیشگیری از وقوع جرم و اصلاح مجرمیناز جمله دیگر وظایف قوه قضائیه جمهوری اسلامی ایران است.

قوه قضائیه با یك نظراساسی ترین قوای سه گانه است كه در مدیریت هر حكومتی نقش دارد و در نظام اسلامی نیز به دلیل خصیصه های خود نقش مؤثری دارد ، چه با وجود حتی عالیترین قانون و مجریان شایسته در صورتی كه نظارتی در كار نباشد و با متخلف برخورد نشود نظام حكومتی موفق نخواهد بود . این وظیفه مهم نظارت و برخورد با متخلف از جمله وظایف قوه قضائیه است .

اختلافات حقوقی و مسائل مدنی و یا جرایمی كه كم و بیش در هر جامعه ای وجود دارد و باید به آنها رسیدگی شده و حل و فصل شود و در یك كلام استقرار عدالت و گسترش آن باز به عهده همین قوه است .

راز اصلی استقلال این قوه طبیعت نوع وظائفی است كه به عهده دارد كه اگر تحت تأثیر و نفود دیگر قوا به خصوص قوه مجریه و سازمانهای وابسته به آنها قرار گیرد هرگز نمی تواند حق و عدل را رعایت كرده و امنیت و آرامش را برای همه فراهم كند كه در بحثهای مربوط به اصل پنجاه و هفتم توضیح داده شده است .

به همین دلیل یك فصل مستقل برای آن در قانون اساسی باز شده و عمده وظایف آن برای پشتیبانی حقوق فردی و اجتماعی و استقرار عدالت در شش بند مذكور آمده است كه توضیح مختصری در هر یك داده می شود .

1– تظلمات ، مربوط به مواردی است كه اشخاص مراجعه و ادعا می كنند كه فلانی به ما ظلم و ستم كرده ، از ما رفع ظلم كنید .

- تعدّیات ، مواردی است كه افرادی به حقوقشان تجاوز شده گر چه شكایت یا تظلمی در كار نباشد و یا تعدی كننده ، شخصیت حقیقی یا حقوقی باشد .

- شكایات ، مواردی است كه مراجعه می كنند و از كسی یا كسانی شكایت می كنند كه حق یا مالی را از ما بردند كه گاهی ممكن است طرفین همین ادعا را داشته باشند .

- دعاوی ، مواردی است كه ادعایی نسبت به امری توسط فرد یا افرادی مطرح می شود كه مثلاً این خانه یا اتومبیل از ماست كه در بعضی موارد به تخاصم و دعوی طرفین منتهی می شود كه اصطلاحاً خصم یا تخاصم گفته می شود گر چه هیچ دشمنی در كار نباشد .

- امور حسبیه كارهایی است كه در جامعه باید انجام گیرد ولازم نیست شخص معینی باشد مثل سرپرستی ایتام ، حفظ اموال و حقوق غٌیَّب و قٌصًّر( یعنی اموال و حقوق از بین رفته و به هدف نرسیده ( بلا تكلیف ) یا اموال وقف شده) .تا اوقاف و ... كه رسیدگی و صدور حكم در این امور پس از مشخص شدن حق ، یكی از وظایف قوه قضائیه است .

2 – زنده كردن حقوق عامه مردم ، مثل برخورد با كسانی كه نسبت به مدارس، مساجد، بیمارستانها، راه ها ، پاركها ، شهرها ، روستاها و ... تصرفات نامشروع و غیر قانونی داشته اند و اجازه دادن به كسانی كه حق بهره برداری دارند، كسانی كه مانع حق تشكیل جلسه، جامعه، انجمن، نشریه، كتاب ، روزنامه، بحث و گفتگو، نوشتن و .... شده اند گسترش عدل و آزادیهای مشروع ، كه احیاء و مراقبت از آنها باز از وظایف قوه قضائیه است .

3 – نظارت بر حسن اجرای قوانین ، از راههایی كه بعداً در اصول مربوط به بازرسی كل دیوان عالی و دیوان عدالت خواهد آمد .

4 – كشف جرم و تعقیب كردن مجرم تا دستگیری و در اختیار قرار گرفتن وی و مجازات او به تناسب جرم یا تعزیر ، یا مجازاتهایی كه قاضی تصمیم می گیرد و اجرای حدود یعنی مجازاتهای تعیین شده الهی و مقررات كه همه اینها باید توسط مجلس شورای اسلامی تنظیم و تصویب شده باشد تا هركس طبق سلیقه شخصی مجرم را مجازات نكند.

5 – اقدام مناسب برای پیشگیری از وقوع جرم و اصلاح مجرمین كه با بررسی و دقت در حدود این اقدامات معلوم می شود كه چه مواردی مربوط به قوه قضائیه است و باید عمل شود ، مثلاً ، مبارزه با فقر و جهل كه قطعاً از عوامل جرم زا هستند یا مبارزه با بیسوادی و فرهنگ مبتذل كه عوامل جرم می باشند از وظایف قوه قضائیه نیست ، چنانچه پس از اطلاع از توطئه یا تشكیل مركز فساد ، پیشگیری با ورود به منزل یا محل و دستگیری افراد یا هر اقدام لازم دیگر كه توطئه خنثی شده و مركز فساد متلاشی شود قطعاً از وظایف قوه قضائیه است . موارد مشكوك فراوانی ( در زمینه حیطه وظایف قوه قضائیه ) وجود دارد كه پس از بحثهای مقدماتی و واگذاری این كار به كمیسیونی مستقر در دادستانی كل و تشكیل جلسات مرتب و شركت در مجامع بین المللی مربوط ، تكلیف این موارد روشن خواهد شد .

6 – اصلاح مجرمین كه باز به عهده قوه قضائیه است توسط سازمان زندانها و اقدامات تأمینی و تربیتی كه وابسته به قوه قضائیه است و رئیس آن طبق قانون توسط رئیس قوه قضائیه منصوب می شود انجام می گیرد .

مقام معظم رهبری در رابطه وظایف قوره قضائیه می فرمایند: " تكلیف اصلی قوه قضائیه ، عبارت از اقامه قسط و عدل است. این در حركت و دعوت انبیاء شاید اصلی ترین امر مربوط به زندگی مردم باشد... درعین حال، در آنچه كه مربوط به اداره زندگی مردم می شود، هیچ چیز به قدر عدل و قسط- نه در قرآن و نه در حدیث- مورد توجه قرار نگرفته است. "

شش توصیه رهبر انقلاب برای دوره جدید آملی لاریجانی

رهبر معظم انقلاب اسلامی ضمن بیان شش اولویت اصلی برای دوره جدید 5 ساله ریاست آیت‌الله آملی لاریجانی در قوه قضائیه، همکاری و همدلی و یکصدایی رؤسای سه قوه در مسائل کلان و مصالح عمومی کشور را بسیار ضروری و مهم برشمردند.

حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در دیدار با رئیس و مسئولان عالی دستگاه قضائی و همچنین رؤسای کل دادگستری‌ها و دادستان‌های مراکز استان‌ها، مهمترین ویژگی دستگاه قضایی نسبت به قوای دیگر را، تضمین تحقق اقامه حق و عدل از جانب همه دستگاه های نظام اسلامی دانستند و گفتند: بر همین اساس توقعات از قوه قضائیه بالا است و با توجه به توانایی‌ها و صلاحیت های برجسته ریاست این قوه که عالِمی فاضل، متدین، مجتهد، خوش فکر، انقلابی، آگاه به مسائل و شجاع است، تحقق توقعات و اهداف مورد نظر امکان پذیر به نظر می رسد.

رهبر انقلاب اسلامی ضمن تشکر و قدردانی از تلاش‌های رئیس قوه قضائیه و مسئولان عالی این قوه در 5 سال گذشته، شش اولویت اصلی را برای دوره جدید بیان کردند.

«ساز و کار ویژه و روشن برای اجرای سیاستها» اولین اولویتی بود که رهبر انقلاب اسلامی به آن اشاره کردند و گفتند: باید ساز و کار ویژه و روشنی برای نظارت و اجرای سیاست های مربوط به قوه قضائیه و تبدیل این سیاست ها به برنامه و عملیاتی شدن همه آنها، تدارک دیده شود.

حضرت آیت‌الله خامنه‌ای دومین اولویت اصلی دستگاه قضائی را «نظارت بر عملکردها اعم از عملکرد قضات و عملکرد مدیران» برشمردند و خاطرنشان کردند: این نظارت ها باید بگونه ای جدی و گسترده باشند که اشکالات و شکایات از برخی عملکردها، به پایین ترین سطح ممکن برسد.

ایشان به موضوع «لزوم عدم تأخیر در اجرای احکام» بعنوان سومین اولویت اشاره کردند و افزودند: برخی تأخیرهای طولانی در اجرای احکام، معلول برخی نقیصه ها است که باید شناسایی و برطرف شوند.

رهبر انقلاب در خصوص اطاله دادرسی یک نکته را متذکر شدند و گفتند: کاهش آمار میانگین اطاله دادرسی، خوب است اما باید توجه شود که چه تعداد پرونده در محدوده مدت زمان حداکثریِ این آمار میانگین، بررسی می شوند که اگر این آمار بالا باشد، باید کاهش یابد.

«کادرسازی و جانشین پروری»، اولویت چهارمی بود که حضرت آیت الله خامنه ای به آن اشاره کردند و در خصوص «پیشگیری از جرم» به عنوان اولویت پنجم افزودند: پیشگیری از جرم یک موضوع فرا قوه ای است، بنابراین قوه قضائیه برای پیشگیری از جرم باید ارتباط خود را با دستگاههای مرتبط با این موضوع، مستحکم و نقاط اشتراک با آنها را تقویت کند.

ایشان خاطرنشان کردند: پیشگیری از جرم، یک موضوع کاملا علمی، نیز است و بر همین اساس باید برای شناسایی عوامل جرم و آسیب های ناشی از آن با صاحب‌نظران و کارشناسان این موضوع مشورت و همکاری شود.

ششمین و آخرین اولویتی که رهبر انقلاب اسلامی بیان کردند، «افزایش همکاری های سه قوه» بود.

حضرت آیت‌الله خامنه‌ای همچنین گفتند: سفارش همیشگی و موکد من به روسای قوا، افزایش همکاری‌ها است که این همکاری‌ها شامل دو عرصه‌ی مسائل درون دستگاهی، و مسائل کلان کشور است.

ایشان تأکید کردند: در مجموعه نظام اسلامی باید در مسائل گوناگون، «هم‌صدایی» از روسای قوا شنیده شود.

رهبر انقلاب اسلامی با اشاره به مواضع بسیار خوب، متقن، مستدل و منطقی آیت الله آملی لاریجانی در مسائل گوناگون خاطر نشان کردند: همکاریها و همفکری های روسای سه قوه می تواند به گسترش این مواضع در بخش های مختلف حکومت کمک کند.

حضرت آیت‌الله خامنه‌ای با تأکید بر این که مصالح ملی کشور از همه امور بالاتر است، گفتند: روسای سه قوه باید جلسات مشترک خود را بیشتر کنند زیرا این نشست ها به باز شدن گره ها و پیشرفت امور و بر طرف شدن برخی گله گذاری ها کمک زیادی می کند.

ایشان در خصوص مسائل مهم کشور، تأکید کردند: گره هایی که در کشور وجود دارند و حتی آنچه که برای برخی توهم گره بودن است، همه قابل بازگشایی است به شرط آنکه قدری به خودمان و توانایی های داخلی تکیه کنیم.

عملکرد پنج سال گذشته دستگاه قضایی

در ابتدای این دیدار آیت‌الله آملی لاریجانی رئیس قوه قضائیه گزارشی از عملکرد پنج سال گذشته دستگاه قضایی ارائه کرد و گفت: ارتقای کمی و کیفی نیروی انسانی، آموزش های بدو خدمت و حین خدمت ، ارتقای علمی قوه قضاییه با تاسیس دو پژوهشگاه تخصصی در قم و تهران، تشدید ساز و کارهای نظارتی دادسرای انتظامی قضات، دیوان عالی کشور و مرکز حفاظت و اطلاعات قوه قضاییه، بکارگیری فناوری های نوین و گسترش خدمات الکترونیک، اصلاح ساختارها و تشکیلات و تدوین لوایح مهم مورد نیاز دستگاه قضایی از جمله لایحه پلیس قضایی و لایحه جامع وکالت، از جمله اقدامات مهم دستگاه قضایی بوده است.

آیت‌الله آملی لاریجانی مهمترین چالش‌های قوه قضاییه را "بودجه" و "استقلال در استخدام" خواند و در خصوص کاهش زمان رسیدگی به پرونده‌ها افزود: متوسط زمان رسیدگی به پرونده های قضایی نسبت به کشورهای دیگر قابل قبول است.

وی همچنین با تاکید بر تعامل قوا گفت: تلاش می کنیم در عین حفظ استقلال دستگاه قضایی با قوای مجریه و مقننه تعامل خوبی داشته باشیم.