تجربه هدفمندی یارانه ها در هند

در حالی که این پیشرفت به توسعه اقتصادی در کشور هند انجامید، اما از سویی دیگر بخش بزرگی از هند هنوز فاقد دسترسی به منابع مدرن و انرژی پاک است.

علاوه بر این هرساله بیش از ٨٠ درصد از نفت خام این کشور از طریق واردات تامین می شود و همین موضوع باعث حساسیت بالای اقتصاد هند به تغییر قیمت های بین المللی شده است.

در تلاش برای بهبود دسترسی به انرژی، دولت یارانه ها را بعنوان سپر محافظتی مصرف کنندگان داخلی از نوسان های قیمت های جهانی و پشتیبانی از صنایع انرژی بر مانند حمل و نقل عمومی از سال ها پیش برنامه ریزی کرده است.

در هند یارانه سوخت به چهار محصول نفتی از قبیل بنزین، گازوئیل، نفت سفید و گاز مایع تعلق می گیرد.

اگر چه برقراری یارانه توانسته است وضعیت دسترسی به انرژی را در حد مطلوب نگه دارد، اما عواقب ناخواسته این موضوع از جمله تحمیل هزینه های هنگفت به دولت و مصرف ناکارآمد سوخت های فسیلی، همچنان دامن گیر جامعه بزرگ هند است.

اما مشکل بزرگتر، تخصیص یارانه به سوخت در جای دیگر است. بخش قابل توجهی از یارانه سوخت به گازوئیل که بیشتر مورد استفاده قشر مرفه جامعه است تعلق می گیرد؛ در حالی که خانواده های بی بضاعت که درصد بالایی از جمعیت هند را تشکیل می دهند و از سوخت نفت سفید برای روشنایی استفاده می کنند، از این یارانه محرومند چراکه طبق آمارهای وزارت انرژی هند، یارانه تعلق گرفته به گازوئیل تقریباً دو برابر یارانه نفت سفید است و این همان یعنی معضل بی عدالتی در تخصیص یارانه ها.

از سویی دیگر تفاوت فاحش نرخ دولتی بنزین و گازوئیل با قیمت منطقه موجب بروز مشکل دیگری به نام قاچاق سوخت شده است.

همچنین در داخل این کشور عده زیادی از کارکنان بخش حمل و نقل عمومی مبادرت به فعالیت نادرست در زمینه قاچاق و خارج کردن سوخت از این کشور کرده اند.

آمارها نشان می دهد قیمت سه محصول عمده نفتی از قبیل نفت سفید، گاز مایع و گازوئیل در هند سه برابر زیر قیمت بازارهای جهانی است. این محصولات در مجموع دوسوم از مصرف فرآورده های نفتی در هند را تشکیل می دهند و دولت هند برای پر کردن این شکاف هرساله متحمل هزینه ای بیش از ٦٠٠ میلیون دلار می شود که رقم بسیار بالایی است.

نمودار بالا بخوبی نشان دهنده میزان تخصیص یارانه به سه محصول عمده یاد شده است.

قسمت آبی رنگ که بخش عمده این نمودار است مربوط به گازوئیل، بخش قرمز رنگ مربوط به میزان یارانه گاز مایع خانگی و قسمت سبز رنگ نیز میزان یارانه تعلق گرفته به نفت سفید را نشان می دهد.

نکته دیگری که دربخش یارانه های هند مورد توجه است تقسیم جمعیتی این کشور است. بیش از یک سوم جمعیت هند را روستائیان و قشر فقیر تشکیل می دهند.

یک برررسی آماری نشان داده است که خانواده های کم درآمد هند بخش عمده برق مصرفی خود را از طریق نفت سفید که ارزان تر از الکتریسیته است، تامین می کنند.

نتیجه این که نیاز این گروه به یارانه سوخت بالاست و در صورت حذف یارانه نفت سفید، روستائیان به شدت دچار مشکل خواهند شد.

نمودار بالا موید مطالب گفته شده است که درصد بالایی از جمعیت روستایی مصرف کننده نفت سفید برای تامین روشنایی هستند.

در پایان این قسمت باید یادآور شد كه مکانیزم پرداخت یارانه سوخت و غذا در هند با دو اشتباه فاحش همراه بود:

١- -عدم مطالعه دقیق میدانی و بررسی های گسترده در زمینه تعداد خانوارهای مستحق دریافت یارانه که خود موجب شد تمام اقشار جامعه با هر مدل درآمدی از یارانه یکسان برخوردار شوند و حتی در نقاط دورافتاده، تعداد خانوارهای نیازمند دریافت یارانه، بسیار بیشتر از آن عدد گزارش شده در سر  شماری ها بود.

٢- کنترل ناکارآمد دولتی بر قیمت نفت سفید باعث شده بود که این محصول با قیمت های بسیار بالاتر در برخی نقاط فروخته شود که البته دولت هند این مشکل را با ارائه راه حلی سودمند برطرف کرد؛ به این ترتیب که دولت تعداد زیادی نمایندگی کنترل ایجاد کرد تا قیمت سوخت در تمام نواحی یکسان باشد. این نمایندگی وظیفه کنترل بر میزان مصرف هر ناحیه و در نتیجه جلوگیری از قاچاق نفت سفید را برعهده دارد.

آمارها در این زمینه نشان می دهد که تنها در سالهای ٢٠٠٥ تا ٢٠٠٦ میزان یک میلیارد و ٣٠٠ میلیون دلار بابت کنترل نشدن صحیح و تخصیص نادرست یارانه سوخت به صورت غیر قانونی از کشور خارج شده است.

البته دولت هند در این زمینه تدابیری از جمله بهره گیری بسیار وسیع از فناوری اطلاعات در زمینه جلوگیری از قاچاق سوخت به وسیله خطوط حمل نقل اندیشید؛ به این صورت که با نصب دستگاه های فرستنده روی هر کامیون، مقدار سوختگیری و نحوه تخلیه آن کاملاً زیر نظر باشد.

در زیر نمونه ای از اقدام های اخیر ایالت های هند در زمینه جلوگیری از قاچاق گازوئیل با استفاده از فناوری اطلاعات اشاره می شود:

ایجاد پایگاه های فرستنده داده

برنامه ها و نرم افزارهای کنترل کننده مبتنی بر وب

کارت سوخت های بارکد دار برای حفاظت اطلاعات

ردیابی GPS کامیون

SMS هشدار دهنده

از این رو بود که دولت هند پس از بررسی های گسترده، تصمیم گرفت تا به جای یارانه سوخت از تخصیص مستقیم یارانه نقدی به افراد بهره گیرد.

البته دراین هدفمندسازی این موضوع نیز مورد نظر قرار گرفت که در هند دو محصول نفتی از قبیل گاز مایع و گازوئیل بیشتر مورد مصرف دو دهک بالای جامعه  و نفت سفید بیشتر مورد استفاده دو دهک فقیر جامعه است. بنابراین لازم بود قیمت این سه محصول به یک میزان افزایش نیابد. یعنی گازوئیل و گاز مایع باید افزایش قیمت بیشتر داشته باشند.

اما مطالعات گسترده پیش از روند آزادسازی قیمت ها و تخصیص یارانه نقدی این موضوع را مشخص کرد که همه اقشار جامعه واجد دریافت یارانه نقدی نیستند و باید پول نقد فقط بین ٤ دهک پایین درآمدی تقسیم شود.

البته نحوه تخصیص یارانه به دهک های بالاتر به نحوه دیگری برنامه ریزی شد. بدین صورت که برای جلوگیری از افسارگسیختگی نرخ تورم درسال های اولیه هدفمندسازی، عواید حاصل از اصلاحات قیمتی به صورت بهبود خدمات آموزشی، بهداشتی و حمل ونقل برای سایر اقشار جامعه در نظر گرفته شد.

از مهمترین فواید یارانه نقدی می توان به بالا بردن حق انتخاب به افراد گیرنده، همچنین کاهش هزینه های اداری( پرداخت پول نقد نیاز به سلسله مراتب اداری خاصی ندارد) و کاهش شکاف طبقاتی بین اقشار جامعه اشاره کرد.

اما یکی از بزرگترین اشکالات پرداخت نقدی یارانه، بالا بردن سطح نقدینگی جامعه و رشد غیر متعارف نرخ تورم و سرانجام کسری بودجه است.

تدابیری برای تخصیص بهینه یارانه نقدی در هند:

تخصیص یارانه نقدی به اثشار کم درآمد
کنترل و ارزیابی بر نحوه اجرای بدون خطا
مکانیزم های انتقال وجه نقد که می بایست به روز بوده و کمترین خطا را در انتقال داشته باشند.(سخت افزار و نرم افزارهای مدرن پولی و بانکی)

باز هم یادآور می شویم که ایجاد کمپین اطلاع رسانی از سوی دولت و ساخت برنامه های ارتباطی با عموم جامعه جهت آماده سازی اذهان عمومی ، مهمترین نقش را در موفقیت هدفمندسازی بازی می کند.

در برخی کشورها طرحهای ارتباطی و اطلاع رسانی از یکسال قبل از شروع برنامه اصلاح قیمتی آغاز می شود همانند ترکیه و برزیل.

تجربیات برگرفته:

عدم شناسایی صحیح خانوارهایی که باید تحت پوشش قرار گیرند موجب می شود یارانه نقدی پرداخت شده بیش از منافع حاصل از آزادسازی قیمت ها باشد و این یعنی کسری بودجه عمومی.

وجود دو نرخ متفاوت برای محصولات نفتی، همچنین مواد غذایی ضروری سبب آشفته شدن بازار این محصولات شده و امکان تقلب را بالا می برد که هند از طریق کم توجهی به همین موضوع سالانه متحمل زیان سنگینی می شود.

علاوه بر آزادسازی و تک نرخی کردن حامل های انرژی، می بایست درصدی از قیمت سوخت را مالیات خودکار تصاعدی تشکیل دهد. بدین صورت که هرچه میزان مصرف سوخت بالاتر رود، میزان مالیات دریافتی نیز باید به تناسب مصرف بالا رود.

در کشورهایی که شکاف طبقاتی بسیار فاحش است، عدم برقراری مالیات بر سوخت سبب ایجاد ناعدالتی مضاعفی در این زمینه می شود. چراکه افراد کم درآمد جامعه که عموماً درصد بالایی از جمعیت را تشکیل می دهند به نسبت کمتر از سوخت بهره می برند و در نتیجه نقش کم رنگ تری در ایجاد آلودگی های زیست محیطی نیز دارند.

مریم علیزاده  
 کارشناس اقتصادی

منابع:
١-    Beaton, C. &Lontoh, L. (٢٠١٠). Lessons learned from Indonesia’s attempts to reform fossil-fuel subsidies. Geneva:
Global Subsidies Initiative of the International Institute for Sustainable Development.Retrievedfromwww.iisd.org/pdf/٢٠١٠/lessons_indonesia_fossil_fuel_reform.pdf

٢-    Government of India (٢٠١١a). Annual Report, ٢٠١٠–٢٠١١. New Delhi: Department of Telecommunications, Ministry of Communications and Information Technology, Government of India. Retrieved from http://www.dot.gov.in/ annualreport/٢٠١١/English%٢٠AR%٢٠٢٠١٠-١١.pdf

٣-    Fossil-Fuel Subsidy Reform in India: Cash transfers for PDS kerosene and domestic LPG/pdf

٤-    http://www.economonitor.com/blog/٢٠١٣/٠٦/for-richer-not-poorer-energy-subsidies-in-india/