وقتی از «شهر مجازی» حرف می‌زنیم از چه حرف می‌زنیم؟

آشنایی با انواع شهرهای مجازی


به گزارش بولتن نیوز، شهر مجازی، عنوانی که در این‌ روزها در رسانه‌ها زیاد شنیده می‌شود از جمله پیامدهای دنیای جدید مجازی است. دنیایی که با شکل‌گیری و گسترش وسائل جدید ارتباط جمعی و فناوری‌های نوین ارتباطی به ‌وجود آمده و تحولی در عرصه‌های مختلف زندگی ایجاد کرده است. شبکه‌های ارتباطی نوین و در راس آنها شبکه جهانی اینترنت فضای یکپارچه جهانی به ‌وجود آورده‌اند که می‌توان از آن تحت عنوان «جهان مجازی» یاد کرد. از جمله پیامدهای شکل‌گیری جهان مجازی بازتعریف برخی مفاهیم جهان فیزیکی است. تقسیمات جغرافیایی هم در محیط مجازی بازتعریف شده‌اند که شهرهای مجازی یکی از مصداق‌های آن محسوب می‌شود. اما شهرهای مجازی فقط به تقسیمات جغرافیایی محدود نمی‌شوند و به طیف گسترده‌ای از محیط‌های مجازی اشاره دارد و گاه ارائه تعریف آن با سردرگمی و ابهام همراه است. این مقاله به دنبال ارائه گونه‌شناسی (Typology) از انواع شهرهای مجازی است و با مرور طبقه‌بندی‌های ارائه شده از شهرهای مجازی، آنها را در دو گروه دسته‌بندی می‌کند.
● طبقه‌بندی‌ شهرهای مجازی
پیش از این شهرهای مجازی به شکل‌های مختلف تقسیم‌بندی شده‌اند که در اینجا تلاش شده ضمن اشاره به چند مورد از آنها از مجموعه این طبقه‌بندی‌ها برای رسیدن به یک گونه‌‌شناسی مناسب استفاده شود. «مارتین دوج» و همکارانش در مقاله «شهرهای مجازی در شبکه‌ اینترنت» شهرهای مجازی را به چهار گونه تقسیم‌بندی می‌کنند:
▪ دسته اول شهرهای مجازی فهرستی (Web Listing) هستند. این شهرهای مجازی فقط شامل برخی راهنماها و اطلاعات هستند و اغلب با اهداف تبلیغاتی به‌ خصوص در زمینه گردشگری ایجاد می‌شوند.
▪ نوع دوم شهرهای مجازی مسطح (Flat) را شامل می‌شود. در این گونه، از نقشه‌های مسطح شهرها و ساختمان‌ها برای ارائه اطلاعات به کاربران استفاده می‌شود.
▪ دسته سوم شهرهای مجازی سه بعدی (۳D) هستند. در این شهرها با استفاده از تکنولوژی‌های واقعیت مجازی فضای شهری ساخته می‌شود که به فضای واقعی نزدیک است.
▪ گروه چهارم، شهرهای مجازی‌ای هستند که از آنها با عنوان شهر مجازی واقعی (True) یاد شده است. در این شهرها فضای شهری به شکل نزدیک به واقع‌تری در محیط مجازی بازنمایی شده است. در این شهرها نسبتا همه جنبه‌های زندگی واقعی پوشش داده می‌شود.
در جایی دیگر دکتر «سعیدرضا عاملی» هفت نوع مختلف از شهرهای مجازی را بر اساس محتوای آنها معرفی می‌کند. نوع اول شهرهای مجازی تاریخی هستند. اینگونه شهرها تلاشی برای نزدیک کردن تاریخ شهر و متراکم کردن موازی مقاطع مختلف تاریخی شهر در کنار یکدیگر محسوب می‌شوند. «گوست» در آلمان (شبیه‌سازی دو جنگ جهانی) نمونه‌ای از این شهرهای مجازی است. دسته دوم، شهرهای مجازی ماهواره‌ای هستند. این شهرها با سیستم نقشه گوگل تحقق پیدا کردند و تلاش می‌کنند حوزه تعامل شهروندان را با شهر بیشتر کنند.
شهرهای مجازی داده‌ای، نوع سوم شهرهای مجازی هستند. این شهرها امکان داده‌ای کردن کلیه ظرفیت‌های جغرافیایی را به ‌وجود می‌آورند. نوع چهارم شهرهای مجازی کارگاهی هستند. در اینگونه، شهرها با آزمون و خطا ساخته می‌شوند و کاربران در آنها می‌توانند شهردار باشند. سایت زانپو نمونه‌ای از اینگونه شهرهاست.
▪ دسته پنجم شهرهای مجازی توریستی هستند. در این شهرها که شهر مجازی نیویورک از جمله نمونه‌های آن است علاوه بر ارائه اطلاعات، تلاش می‌شود تعامل نزدیک به فضاهای شهری هم ایجاد شود.
▪ نوع ششم، شهرهای خدمات شهری یا شهرهای کامل مجازی هستند. شهر مجازی آمستردام به عنوان اولین نمونه از این شهرها در سال ۱۹۹۴ راه‌اندازی شد. دسته هفتم شهرهای مجازی، شهرهای انتخاب دوم هستند. در این شهرها زندگی متفاوت با زندگی واقعی محقق می‌شود. سایت سکندلایف از جمله این شهرهاست.
با جمع‌بندی تقسیم‌بندی‌های ارائه شده می‌توان انواع شهرهای مجازی را در دو گروه دسته‌بندی کرد. گروه اول شهرهای مجازی، معادل شهرگونه در دنیای فیزیکی دارند. به عبارت دیگر شهرهای دنیای واقعی وقتی به دنیای مجازی می‌روند در این دسته‌بندی قرار می‌گیرد. مثلا شهر مجازی تهران، اصفهان، نیویورک، پکن و غیره در این گروه قرار می‌گیرند. اینگونه شهرها که حیاتشان وابسته به شهرهای فیزیکی است را می‌توان در سه دسته ارائه اطلاعات، خدمات شهری و سه‌بعدی تقسیم‌بندی کرد. البته گونه چهارمی هم برای این شهرها می‌توان تصور کرد که هر سه نوع قبلی را شامل شود، ولی هنوز چنین فضاهایی گسترش نیافته و در سال‌های آینده باید منتظر آن بود. شهر مجازی ایده‌آل یا نوع چهارم، می‌تواند شهری سه بعدی باشد که کاربران ضمن گشت‌وگذار در آن هم به اطلاعات کافی دسترسی داشته باشند و هم بتوانند خدمات شهری را دریافت کنند.
گروه دوم، فضاهای مجازی هستند که ما به ‌ازایی در دنیای واقعی ندارند ولی به شهر مجازی معروف شده‌اند. این شهرهای مجازی در دنیای مجازی متولد می‌شوند و رشد پیدا می‌کنند. هر چند ممکن است با دنیای فیزیکی هم ارتباطاتی داشته باشند ولی حیاتشان به دنیای مجازی بستگی دارد.
برخی پایگاه‌های تخصصی مجازی که در ساختاری شهرگونه فعالیت می‌کنند، پایگاه‌های اینترنتی که امکان شهرسازی به ‌صورت کارگاهی و آموزشی را فراهم می‌کنند و دنیاهای مجازی که زندگی دومی را در فضای مجازی ایجاد کرده‌اند، انواع مختلف گروه دوم شهرهای مجازی هستند.
▪ گروه اول: شهرهای مجازی وابسته به شهرهای فیزیکی
بخش عمده‌ای از جمعیت حال حاضر جهان شهرنشین هستند و جوامع صنعتی امروز به ‌میزان بسیار زیادی مبتنی بر شهر هستند. به گفته «آنتونی گیدنز» فرآیند شهری شدن که در قرن هجدهم و نوزدهم میلادی به اروپا و امریکا محدود می‌شد در قرن بیستم به پدیده‌ای جهانی تبدیل شد. همزمان با رشد و گسترش این پدیده جهانی، مشکلات ناشی از آن نیز به ‌سرعت پدیدار شد و عملا زندگی شهری را با دشواری همراه ساخت. در یک قرن اخیر همواره تلاش شده پیشرفت‌های حوزه فناوری در جهت کاهش دشواری‌های زندگی شهری به خدمت گرفته شود. استفاده از امکانات فضای مجازی در امور شهری هم در راستای همین اقدامات ارزیابی می‌شود. ظهور شبکه جهانی اینترنت شکل‌گیری فضاهای جدید مجازی از جمله شهرهای مجازی موازی با شهرهای فیزیکی را به دنبال داشت. این شهرهای مجازی وابسته به شهرهای فیزیکی را می‌توان در سه دسته مورد ارزیابی قرار داد.
۱) شهرهای مجازی راهنمای اطلاعاتی
وب‌سایت‌های منتسب به شهرها یا شهرداری‌ها که فقط به ارائه اطلاعات شهری می‌پردازند را می‌توان شهرهای مجازی راهنمای اطلاعاتی نامید. در این وب‌سایت‌ها صرفا اطلاعاتی در مورد شهر و فهرستی از خدمات شهری موجود ارائه می‌شود. اطلاعاتی در مورد تاریخچه، موقعیت جغرافیایی، ویژگی‌های اجتماعی- اقتصادی- فرهنگی و جاذبه‌های گردشگری و تفریحی شهرها در این سایت‌ها قابل دسترس است. همچنین لیستی از امکانات شهری از قبیل پارک‌ها، موزه‌ها، سینماها، بیمارستان‌ها، ایستگاه‌های پلیس و سایر خدمات دولتی و خصوصی به همراه آدرس و تلفن آنها از جمله دیگر اطلاعاتی است که اغلب در این نوع سایت‌ها یافت می‌شود.
این نوع وب‌سایت‌ها در واقع نسل اول شهرهای مجازی در دنیا محسوب می‌شوند و زمانی که بیشترین استفاده از وب به دریافت اطلاعات مربوط می‌شد و هنوز امکانات تعاملی برای کاربران به ‌وجود نیامده بود، پایگاه‌های اینترنتی قابل قبولی محسوب می‌شدند. در دنیا اغلب شهرهای مجازی با این ویژگی‌ها ارتقا پیدا کرده‌اند و حداقل به گونه خدماتی تبدیل شده‌اند و امکانات بیشتری در اختیار مخاطبان‌شان قرار می‌دهند. در ایران اما اغلب وب‌سایت‌های شهرهای کشور که عبارت شهر مجازی یا شهر الکترونیکی را هم در عنوانشان قرار داده‌اند هنوز در این دسته قرار می‌گیرند. تنها در چند کلان‌شهر از جمله تهران است که پایگاه اینترنتی شهر علاوه بر اطلاعات، برخی خدمات شهری را هم ارائه می‌دهد.
۲) شهرهای مجازی ارائه خدمات شهری
در شهرهای مجازی خدمات شهری همان‌طور که از عنوان آن مشخص است، علاوه بر ارائه اطلاعات شهری، بخشی از خدمات شهری به ‌صورت آنلاین برای شهروندان قابل دسترس است. شهروندان به کمک این پایگاه‌های اینترنتی می‌توانند برخی امور از قبیل پرداخت عوارض شهری، ارائه درخواست برای دریافت خدمات شهری، پیگیری پرونده‌های مربوط به امور اداری و خدماتی و مواردی از این دست را به شکل آنلاین انجام دهند. انجام این امور به ‌صورت آنلاین، ضرورت حضور فیزیکی برای شهروندان در سازمان‌ها و نهادها را از بین می‌برند و علاوه بر صرفه‌جویی در وقت و هزینه شهروندان و دولت از مسافرت‌های درون شهری غیرضروری نیز خواهد کاست.
در نتیجه، از پیامدهای ارائه خدمات شهری به ‌صورت آنلاین کاهش ترافیک شهری است. با این تفاسیر بخشی از مردم از درون خانه‌هاشان به انجام کار و اداره خدمات می‌پردازند و به تعبیر مانوئل کاستلز «مرکزیت خانه» یکی از گرایش‌های مهم جامعه جدید است. در این حالت شهرهای مجازی بخشی از دولت الکترونیکی محسوب می‌شوند که سعی در بهره‌گیری امکانات جدید ارتباطی در جهت تحقق شکل جدیدی از ارائه خدمات دولتی دارد. اغلب شهرهای مجازی دنیا این قبیل خدمات را ارائه می‌دهند و در این دسته قرار می‌گیرند. در ایران هم پایگاه اینترنتی چند کلان‌شهر از جمله شهر تهران (www.tehran.ir) دارای این ویژگی‌هاست.
۳) شهرهای مجازی سه بعدی
شهرهای مجازی سه بعدی گونه دیگری از بازسازی شهرهای فیزیکی در دنیای مجازی محسوب می‌شوند. این نوع شهرها کارکردهای گسترده‌ای دارند و برای اهداف متفاوتی از سرگرمی گرفته تا مسائل علمی و تحقیقاتی به کار گرفته می‌شوند. شهرهای سه بعدی گاه برای ارائه اطلاعات شهری و گردشگری به گردشگران به کار می‌روند و در خدمت صنعت تورسیم قرار می‌گیرند، زمانی برای سرگرمی و ایجاد حس تعامل در شهروندان استفاده می‌شوند و گاه در امور تحقیقاتی و پروژه‌های شهرسازی و معماری به ‌کار می‌آیند. نمونه بازسازی شهرهای فیزیکی در قالب شهرهای سه‌بعدی مجازی در سایت پلنت ناین (www.planet۹.com) ارائه می‌شود. نمونه مشهورتر شهرهای مجازی سه ‌بعدی از طریق نرم‌افزار گوگل‌ارث (Google Earth) قابل دسترس هستند. گوگل‌ارث از خدمات نرم‌افزاری شرکت گوگل است که با استفاده از دوربین‌های ماهواره‌ای می‌تواند تماشای نقاط مختلف کره زمین از بالا را برای کاربران ممکن کند. در نسخه‌های جدیدتر این نرم‌افزار علاوه بر اینکه می‌توان نقاط مختلف کره ‌زمین را از بالا مشاهده کرد، برخی شهرها به ‌شکل سه‌ بعدی ساخته شده‌اند و می‌توان آنها را با جزئیات دقیق‌تری تماشا کرد.
▪ گروه دوم: شهرهای مجازی مستقل از دنیای فیزیکی
گروه دوم فضاهای مجازی که به عنوان شهرهای مجازی شناخته می‌شوند، هویتی مستقل از شهرهای فیزیکی دارند و در واقع بازسازی یا بازنمایی یک محیط فیزیکی نیستند. حیات این نوع شهرهای مجازی به دنیای مجازی بستگی دارد. این محیط‌ها را می‌توان در سه دسته تقسیم‌بندی کرد: شهرهای مجازی که در دل دنیاهای مجازی به ‌وجود آمده‌اند، شهرهای مجازی کارگاهی و شهرهای مجازی تخصصی.
۱) شهرهای مجازی در دنیاهای مجازی
گونه‌ای از محیط‌های مجازی که در آنها به ‌نوعی شهرهای مجازی تحقق پیدا می‌کند، وب‌سایت‌هایی هستند که تحت عنوان «دنیاهای مجازی» (Virtual worlds) طبقه‌بندی می‌شوند. دنیای مجازی محیط شبیه‌سازی شده کامپیوتری است که در آن تلاش شده محیطی شبیه به دنیای واقعی بازسازی شود. در دنیاهای مجازی کاربران به شکل تعاملی با یکدیگر در ارتباط هستند و بخشی از فضاها و مناسبات دنیای فیزیکی در این محیط دیجیتالی ایجاد شده است. گاه محیط شبیه‌سازی شده آنقدر به زندگی فیزیکی نزدیک است که از آنها تحت عنوان سایت‌های زندگی دوم یاد می‌شود. دنیاهای مجازی با اهداف مختلفی راه‌اندازی می‌شوند که ایجاد سرگرمی مجازی را می‌توان از مهم‌ترین این اهداف دانست.
بازی‌‌سازی اقتصادی، ایجاد اجتماعات مجازی، آموزش، اهداف سیاسی و تعلیمات نظامی از جمله دیگر اهداف این محیط‌ها به شمار می‌آیند. از جمله معروف‌ترین دنیاهای مجازی، سایت سکند‌لایف (www.secondlife.com) است. در این محیط مجازی تقریبا تمام ویژگی‌های دنیای فیزیکی بازسازی شده است. افراد با مشاغل گوناگون درگیر روابط اجتماعی و اقتصادی شبیه دنیای واقعی هستند و ساختمان‌ها و اماکن با توجه به واقعیت‌های دنیای فیزیکی ساخته شده‌اند. در واقع کاربران این سایت به مثابه شهروندان شهری مجازی، مناسبات دنیای واقعی را بازسازی می‌کنند.
۲) شهرهای مجازی کارگاهی
سایت‌هایی که با عنوان شهرهای مجازی کارگاهی شناخته می‌شوند گونه دیگری از شهرهای مجازی هستند. در این سایت‌ها، کاربران به مثابه معماران و شهرسازان عمل می‌کنند و می‌توانند با آزمون و خطا فضاهای شهری را ایجاد کنند و خودشان شهردار این شهرهای مجازی باشند. سایت زانپو (www.zanpo.com) نمونه‌ای از این محیط‌های مجازی است. در معرفی زانپو آمده این سایت یک بازی آنلاین، دنیای مجازی و شبکه اجتماعی است. زانپو از شهرهای مجازی زیادی تشکیل شده که هر کدام معماری خاص خودشان را دارند.
۳) شهرهای مجازی تخصصی
نوع دیگر شهرهای مجازی، پایگاه‌های اینترنتی تخصصی هستند که در جهت بازسازی ساختارهای شهری در وب‌سایتشان تلاش کرده‌اند. بیشترین ابهام و گاهی سوءبرداشت در مورد مفهوم شهر مجازی در مورد این نوع سایت‌ها وجود دارد. از آنجایی که شرایط تبدیل شدن یک وب‌سایت به شهرمجازی به روشنی تعریف نشده گاه برخی پایگاه‌های اینترنتی از این عنوان برای توصیف خودشان استفاده می‌کنند در حالی که ویژگی‌های یک شهرمجازی را دارا نیستند. اغلب وب‌سایت‌های فارسی زبان که از عنوان شهرمجازی استفاده کرده‌اند در این گروه قرار می‌گیرند. هرچند وقت‌ یک‌ بار خبر راه‌اندازی پروژه‌ای در وب فارسی منتشر می‌شود که عنوان شهرمجازی را با خود یدک می‌کشد ولی مشخص نیست چه تفاوتی با سایر پایگاه‌های اطلاع‌رسانی و سرویس‌دهنده دارد. شهر مجازی کتاب، شهر مجازی قرآنی، شهر مجازی ایده‌های شهروندی و به ‌تازگی شهر مجازی دانشجویان ایران از جمله این نمونه‌ها هستند.


--------------------------------------------------------------------------------