در مقابل این نوع قدرت، قدرت نرم قرار دارد. قدرت نرم عبارت است از مجموعه سیاستها، دیپلماسیها و ابزار و سیاستهای فرهنگی كه دولتها از طریق روابط دیپلماتیك و دیپلماسی عمومی و فرهنگی برای اجرای سیاستهای خود از آنها استفاده میكنند. دولتهایی كه بتوانند افكار عمومی جهانی را با خود همراه نمایند. از قدرت نرم خوبی برخوردارند. اما در عرصه عمل دولتهایی موفقترند كه بتوانند تركیب مناسبی از این دو نوع قدرت برخوردار باشند. در واقع و به تعبیر علمی "قدرت هوشمند"3 تركیب هوشمندانه قدرت سخت و قدرت نرم است
سیاست خارجی هر كشوری تركیبی از قدرت سخت1 و قدرت نرم2 است. قدرت سخت مجموعهای از ابزار و آلات نظامی و زیرساختهای اقتصادی و زیربنایی است كه هر كشوری برای اجرای سیاستهای خارجیاش بر آنها اتكا میكند. مجموعه تسلیحات نظامی، زیرساختهای صنعتی – نظامی، تعداد و كیفیت نیروهای نظامی كه كشور را قدرتمند میسازد به عنوان قدرت سخت تلقی میشوند. البته عواملی چون نوع سرزمین ، تعداد جمعیت، تركیب جمعیت و ژئوپلتیك و ... نیز به قدرت سخت كمك میكنند.
در مقابل این نوع قدرت، قدرت نرم قرار دارد. قدرت نرم عبارت است از مجموعه سیاستها، دیپلماسیها و ابزار و سیاستهای فرهنگی كه دولتها از طریق روابط دیپلماتیك و دیپلماسی عمومی و فرهنگی برای اجرای سیاستهای خود از آنها استفاده میكنند. دولتهایی كه بتوانند افكار عمومی جهانی را با خود همراه نمایند. از قدرت نرم خوبی برخوردارند. اما در عرصه عمل دولتهایی موفقترند كه بتوانند تركیب مناسبی از این دو نوع قدرت برخوردار باشند. در واقع و به تعبیر علمی "قدرت هوشمند"3 تركیب هوشمندانه قدرت سخت و قدرت نرم است.4
یعنی بر اساس شرایط داخلی و خارجی یك كشور، دولتها میتوانند این دو قدرت را با هم تركیب كرده و به قدرت هوشمند كه نتایج مطلوب برای منافع ملی دارد ، به دست آورند.
با بررسی و مطالعه تاریخ سیاسی آمریكا و توفیق در سیاست خارجی آن میتوان فهمید كه قدرت در آن كشور بر اساس "قدرت هوشمند" طراحی شده است.5 سیاستمداران آمریكا تلاش كردهاند با توجه به مقتضیات زمان و منافع ملی، از قدرت هوشمند استفاده كنند. جناحها و احزاب سیاسی آن كشور برخی تمایل به قدرت سخت دارند و برخی نیز به قدرت نرم. احزاب دموكرات بیشتر به قدرت نرم تمایل دارند و احزاب جمهوریخواه به قدرت سخت. اما در عین حال، هر دو طیف در اجرای سیاست علاوه بر پر رنگ كردن بخشی از قدرت به نوع دیگر قدرت هم توجه دارند. در حقیقت، دو نوع قدرت را با هم خواستهاند و از باز تولید و تركیب آنها قدرت هوشمند پدید آوردهاند. شاید به تعبیری استفاده از "دیلپماسی چماق و هویج" در سیاست خارجی آمریكا ، نمودی از قدرت هوشمند باشد.
آنچه از سیاستهای بوش در دو دوره ریاست جمهوری در آمریكا فهمیده میشود وی سیاستهای خودش را بر قدرت سخت استوار كرده بود. به راه انداختن دو جنگ پر هزینه علیه كشورهای عراق و افغانستان، حمایت شدید نظامی و امنیتی از اسرائیل و بالا بردن هزینههای نظامی آمریكا با شعار "مبارزه با تروریسم" و ... همه حاكی از آن است كه سیاست خارجی دولت بوش بر قدرت سخت استوار بوده است و در عین حال وی تلاش كرده بود كه با استفاده از رسانههای داخلی وابسته به دولت، قدرت نرم در دفاع از سیاستهایش را نیز پدید آورد و افكار عمومی را با خودش همراه كند . اما با توجه به نتایج و هزینههای سنگین جنگهای عراق و افغانستان و هزینههای حیثیتی و فرهنگی این جنگ برای آمریكا ، دمكراتها راهی دیگر در پیش گرفتند و باراك اوباما به عنوان نامزد این حزب با شكار "تغییر"6 برای بازسازی و بازیابی حیثیتی آمریكا به پیش آمد و رئیس جمهور آمریكا شد.
در شرایط كنونی نیز وی تلاش میكند كه از ابزارهای دیپلماتیك استفاده كرده تا اولاً بحرانهای حاصل از جنگ و ركود اقتصادی را مدیریت كند و ثانیاً منافع ملی آمریكا را با نگرشهای نوینی بدست آورد. لذا به جای سیاست یك جانبهگرایی، سیاست چند جانبهگرایی را در پیش گرفته است و همچنین بر قدرت نرم تأكید دارد. در نتیجه برنامه پیشنهادی وی برای خروج نظامیان آمریكایی از عراق، پیشنهاد گفتگو بدون پیششرط با ایران، احتمال گفتگو با طالبان برای حل بحران افغانستان و ... بخشی از قدرت نرمی است كه وی در پیش گرفته است.
اگر چه نتایج عملی این شعار تغییر و این گونه اقدامات هنوز چندان مشخص نشده است و سیاست آمریكا چندان تغییر نكرده است ، اما با توجه به بحران فراگیر اقتصاد جهانی و ورشكستگی بسیاری شركتها و بانكها و بیكاری روزافزون جمعیت آن كشور ، طبیعی است كه "سیاست نگاه به درون" جزء برنامههای اصلی دولت اوباما باشد . اما با این حال، نباید غافل بود كه سیاستمداران آمریكا از قدرت هوشمند استفاده میكنند.
استراتژی ما در این شرایط به گونهای باید باشد كه هم در عرصه قدرت نرم خودمان را تجهیز نكنیم و در شرایط روابط دیپلماتیك و گفتگو به اصولمان پایبند باشمی و تا شاهد نتایج عملی شعار تغییر نباشیم و در رفتار و عملكرد آنها شاهدند. تغییر اساسی نسبت به رویكردهای گذشتهشان نباشیم هیچ نرمشی نشان ندهیم و هم در عرصه قدرت سخت دائماً باید خودمان را مجهز نمائیم. باید به فناوریهای جدید نظامی – امنیتی مجهز شده و از آنها برای اهداف صلحآمیز استفاده نمائیم.
پرتاب ماهواره امید به فضا، آزمایش انواع موشكهای ساخت داخلی، دستیابی به فنآوری صلحآمیز هستهای و اجرای مانورهای دفاعی و ... میتواند نقطههای امید برای دستیابی به قدرت سخت باشد . لذا در شرایط حاضر «باید با قدرت هوشمند، هوشمندانه برخورد كنیم».
" والعاقبة للمتقین "
*دكتر رشید جعفرپور، مدیر بخش ادبیات مركز اسناد انقلاب اسلامی