پروژه سوریه کلید خورد

22 دسامبر 2008 بشار اسد در یک موضع گیری بی‌سابقه، خاورمیانه را چنان تکانی داد که حالا بعد از مذاکرات او و سناتور جان کری و افزایش احتمال نزدیکی‌هایی بین سوریه و آمریکا بر سر مسائل استراتژیک، هیچ چیز عجیب نمی‌نماید و همگان منتظر تاثیرات ملموس این مذاکرات بر آینده منطقه هستند.

رئیس جمهور سوریه در آن 22 دسامبر معروف از امکان دستیابی به صلح با اسرائیل خبر داده و خواهان مذاکرات مستقیم با اسرائیل شده بود. اسد که به نیکی بر اوضاع خود، لبنان، عراق و ایران واقف بود و ابزاری را نیز به عنوان مایحتاج اولیه صلح منطقه در کیسه داشت، صبور و زیرک نشان داد و مابقی تحولات را به دوران بعد از روی کار آمدن اوباما موکول کرد.

صلح میان سوریه و اسرائیل که با میانجی گری ترکیه همراه شده بود با اظهارنظر اسد درباره تعلیق مذاکرات تا زمان تشکیل دولت جدید آمریکا این پیام را با خود داشت که سوریه دوست ندارد امتیازها و منافع مستتر در این قضیه را فراموش کند و همه سود مصالحه را روانه جیب میانجی ماجرا کند. سوریه و اسرائیل از سال 1967 یعنی زمانی که اسرائیل بخشی از خاک سوریه را در بلندی های جولان اشغال کرد در حالت جنگی به سر می برند. باید گفت حتی ماه ها میانجی گری ترکیه بین دو طرف، اتخاذ موضع گیری 22 دسامبر را از سوی آقای اسد دور از انتظار می نمود.

سوری ها در آن تاریخ اعلام کردند که تا زمان شروع به کار دولت جدید آمریکا به ریاست جمهوری باراک اوباما، مذاکرات را متوقف خواهند کرد. چه کسی است که نقل قول اسد را یک ضربه سیاسی به ایهود اولمرت تلقی نکرده باشد؟ اولمرت به عنوان طراح مذاکرات با سوریه قصد داشت از این جریان بهره برداری انتخاباتی نیز داشته باشد اما رویکرد هوشمندانه رئیس جمهور سوریه این فرصت را از اولمرت گرفت. البته اولمرت در همان روزها و در جریان دیدار با عبدالله گل اعلام کرد که صلح با سوريه قابل ‌دستيابى است. معنی این حرف روشن بود: «اسرائيل و سوريه مى‌توانند به صلح دست يابند» اما اسد تبصره ای را به آن افزود تا نشان دهد اگر "سوریه" بخواهد و یا هر وقت که بخواهد و مصلحت بداند چنین صلحی دست یافتنی و جشن گرفتنی است. تبصره او ورود اوباما به کاخ سفید و آغاز حیات تازه ایالات متحده بود.

رئيس جمهور سوريه به طور تلویحی از پایان دوران میانجی گری طرف های سوم، داد سخن داد و ادامه بازی را خود به دست گرفت. اسد آن روز گفت که مذاکرات غيرمستقيم با رژيم صهيونيستى به صلح منجر نمى‌شود و گفتگوهاى مستقيم محتمل به نظر مى‌رسد.

حالا سناتور جان کری با بشار اسد گفتگوهایی کرده که واکنش های متفاوتی در پی داشته است. برخی بر این باورند که مواضع و خواسته های سوریه بنیادی تر از آن است که بتواند به حل و فصل تمام اختلافات میان دو طرف بینجامد و انتظارات آمریکا را از سوریه درباره عراق و لبنان و گروه های مقاومت برآورده سازد. البته وقتی سوریه کار را به دیالوگ مستقیم می کشاند معنی آن این است که تمام اینها شدنی است؛ منوط به اینکه جان کری یا هر نماینده آمریکایی دیگر تا چه اندازه به طرف مقابل ارج بگذارد و او را جدی بگیرد و خواسته هایش را.

بشار اسد چندی پیش در یک گفتگو آمادگى خود را براى انجام مذاکرات مستقيم با رژيم صهيونيستى مشروط به تحقق دو مسئله اعلام کرد: نخست تضمين خروج اسراييل از بلندى‌هاى جولان و دوم نظارت آمريکا بر مذاکرات مستقيم.

باید دید چرا سوریه نظارت آمریکای بدون جورج بوش را شرط تحقق گفتگوها میان سوریه و اسرائیل دانسته است. چند روز پیش گزارش آژانس انرژی اتمی درباره سوریه موجب احضار سفیر این کشور در آمریکا شد و کاخ سفید از عدم شفافیت سوریه در این باره ابراز گلایه کرد. انزوای سوریه در منطقه و روابط سرد این کشور با دول عربی به خصوص در زمینه صلح عربی و اتهامات نشات گرفته از ترور رفیق حریری نیز دشواری های مختلفی برای این کشور ایجاد کرده و سوریه مایل نیست با این روند به حیات سیاسی خود ادامه دهد. بنابراین چه زمانی برای تغییر شرایط ، بهتر از زمان ایجاد تغییری بزرگ در آمریکاست؟

رييس ‌جمهور سوريه اميدوار است که دولت جديد آمريکا به طور جدى وارد روند صلح شود و باراک اوباما از مذاکرات غير مستقيم سوريه و اسراييل و نيز مسئله‌ لبنان و فلسطين حمايت کند. او این امیدواری را چندی قبل در یکی از مصاحبه های خود بر زبان آورد و امروز جان کری با او وارد گفتگو شده است تا قدم های نخستین در این راه برداشته شود؛ قدم نخستین، شنیدن از سوی آمریکا و طرح مسئله از جانب سوریه است. آمریکا خواستار قطع حمايت‌ سوريه از گروه‌هاى مقاومت، جلوگیری از ورود شبه نظاميان به عراق و عدم مداخله در لبنان است. این خواسته های آمریکا به نوعی کارت های در اختیار سوریه هستند که قرار نیست مفت و ارزان در اختیار قرار داده شوند.

سفرهای هیئت سوری به ایالات متحده و نمایندگان آمریکا به سوریه آغاز شده است. حل و فصل مشکلات طرفین و پیشرفت زودهنگام مذاکرات کمی خوشبینانه به نظر می رسد اما آنچه اهمیت دارد "انگیزه" و "خواسته" هر دو طرف به انجام مذاکرات است؛ چیزی که شاید بیشترین اهمیت را در تعیین نتیجه داشته باشد.